« L’ouvrage dont je donne aujourd’hui la traduction…est un des rares monuments de la langue Berbère qui n’on pas été empruntés à des sources arabes et qui n’appartiennent pas à la littérature religieuse… » René Bassé, Lunéville (Meurthe-et-Moselle) 1882.
Mek lli nigh gh umezwaru, adlis ad yura-t Sidi Brahim U Masset gh 1834.
IbDat f sin d mraw n uggur.
1-Aggur amezwaru :
Ar gis isawal f mZZi nes d taqbilt n Masset (iduran, imezdaghen, addagen, timezgadiwin, imgharen, tazdayt ger taqbilt d tanbaDt tanammast…)
2-Aggur wis sin : « Laxbar n tmazirt n Tzerwalt »
Isawel gis f zzawit n Tzerwalt lli gh ighra sa n iyiren, tamazirt d midden nes, anemghur n tmazirt d tireffakin nes…
Inna f zzawit ma y ad : «…..làadad n TTelba…74 ad gan,…32 gisen ar aqran làilm …sidi xlil d lalfiyya …imma TTàam lli cettan telba hetta yan ur asen yakka yat aghar bab n tmazirt Hacem…idefàa i zzawit …6 twiwin d 6 isemgan ar ssenwan TTàam i TTelba lli bdergh. »
Isemd inna : « imma làadad n ddcur n tmazirt 9 ad gan, imma lqsebt n Hacem tella gh tuzzumt n tmazirt, yili lmellah n wudayen gh ddu tesga nes tazellmatt, imma ssuq illa bedda gh imi n lqsebt kraygan ass…imma tireffakin ne sar fettunt ar tinbuktu, ftunt ar ssudan, ftunt s ssehra, ftunt s ugadir n ddawem…ar gis nt issagh ixsan n làaj d rric …isemgan, uregh d ttiber d nnquret… »
Isawel f idlisen lli illan gh timezgida n tzerwalt inna : «imma làadad n lektub lli llanin gh tmezgida nes 130 ad gis, llan gis 4 n Umazigh ittyaran s tirra n icelhiyen, lli idullan f wawal n bennaser : ttyaran kullu aghar s tcelhit. »
3-Aggur wis krad : « laxbar n tmazirt n Tamegrut »
Isawel gis gh umezwaru f Sidi Hmad U Muhemmad Mulay Bennaser (iwis n bab n tagharast (zzawit) Tanasirit) inna : « …inDem lektab nes s Tmazight, isem nes ‘Lktab Amazigh’ …idulla f lfarayed d ssunt d lehlal d lehram, ar isawal f lfarayed n luDu mezzin ula luDu meqquren, ibder gis lfarayed n tzallit ula ssunet, ibder gis lfarayed n uZum…zzeka d laàcar ula kra ibder imi gh ddunit is ihella ula is iherm gh ger Imuselmen ula Udayen Ula iRumiyen… »
4-Aggur wis semmus : « Laxbar n Uglu »
Isawel gis f timezgida n Ugu lli gh ighra 9 n iyiren dar Sidi Muhemmad Ben Hsayen Ajerrar. Inna : « …imma làadad n lektub lli illan gh zzawit n Uglu 83 n lektab ad gan, lektub n Umazigh ur dars illi aghar yan… »
5-aggur wis sDis : « Laxbar n Ayt Baàemran »
6-Aggur wis sa : «Laxbar n tmazirt n Tiznit »
Inna gis : « …iduwwer as kullu SSur, ur dars aghar sin lbiban, …llan gh tuzzumt nes làin, imma lqSebt n lmxzen ibnatt ammas n iggi n làin gh tuzzumt n tmazirt, ttebna kullu s ljir d uZru lmenjur d rrxam d lluh n lberr n irumiyen ar gis ittezdagh lexlift n ugellid gh layyam n Mulay Sliman (1792-1822), imma ass lli gh immut Mulay Sliman nkern ayt Tiznit dhin lexlift nes, munen kullu f lqSebt ma imeZZin ula ma imeqquren xluntt kullut…bnun ser timezgida…lli gh d yurri Mulay Abderrahman (1822-1859) …ig agellid …yazen lexlift nes (lqayed Ttaher Ben Mesàud Luwdiyyi) s dar ayt Tiznit ifek as 300 n uxeyyal…iSerf sersen kulluten inn ay asen : ackadd ar dari ad fellawen ssghergh tabrat n ugellid…ackind ar dar lqayed …skkusen dares ar fellasen yaqra tabrat n ugellid, inna y asen : labudd ad kcemgh zdegh gh lqSbet n ugellid, nnan as nettnin : uhu, sir gelleb d ugharas nek, ar dar ugellid nek, ini y as : nekkwni ur fella gh tgit agellid, imma lqSebt nek nexwlatt kullu, nebnu gis timezgida meqquren gh tuZZumt n tmazirt negh… »
Ma y ad iga yan imik gh udlis ad ifkan tifawin f Souss gh tagar n tasut tiss 19.
Tanemmirt
Ar timlilit...
Amasine.